Kategoria: Irlandia

W poprzednich wpisach staraliśmy się wskazać na charakterystyczne elementy irlandzkiego krajobrazu, obyczaju czy historii.
Obok tytułowego masła przywołane zostały inne sławne przetwory spożywcze (whiskey, piwo), a następnie: chmury, klasztory (z całą otoczką związaną z irlandzkim monastycyzmem), limeryki, oraz klify.
Przychodzą mi jeszcze do głowy: kuchnia, dolmeny, puby, tańce, muzyka i linie lotnicze. Joyce’a, jak i innych licznych luminarzy irlandzkiej kultury wysokiej, oszczędzę Państwu z uwagi na wakacyjno – relaksacyjną formułę tej relacji.

Co do irlandzkiej kuchni, to jej specjalnością wydaje się być pizza, podobnie jak w przypadku narodowych kuchni większości ze 193 krajów zrzeszonych w ONZ (jednym z chlubnych wyjątków jest Italia).
Najlepszą zjedliśmy w mieście Tullamore, którego nazwa kojarzy się zdecydowanie bardziej z płynnym smakołykiem irlandzkim, niż z posiłkiem neapolitańskiej biedoty.

Klify na wybrzeżach Irlandii wielu uważa za najbardziej malownicze w Europie. Żeby odnieść się do tej opinii, warto mieć okazję obejrzeć owe nadmorskie urwiska w świetle słonecznym, na które nieczęsto udaje się tam trafić.
Najbardziej znane klify o wdzięcznej nazwie Moher (nadanej im zapewne po to, aby przyjezdni zaopatrzyli się w odpowiednio ciepłe bereciki) ledwo – ledwo przezierały przez atlantycką mgłę i opad atmosferyczny, co widać – nie widać na fotografiach.

Wszelako nawet na tej mglistej wyspie bywają z rzadka okienka pogodowe, które tamtejsze widoki czynią godnymi zapamiętania i utrwalenia.
Momentów takich zdarzyło się niewiele, zatem i zdjęć w słonecznym świetle zobaczycie w tej, jak i dwóch poprzednich irlandzkich relacjach, zaledwie kilka.

Historia cywilizacji w Irlandii nie zaczęła się od czasów św. Patryka, czy “dwunastu irlandzkich apostołów” (V – VI wiek n.e.), nie zaczęła się też od przybycia prawie tysiąc lat wcześniej Celtów.
Ludziska ciągnęli na wyspy brytyjskie od czasów najdawniejszych, bo są one enklawą względnie przyjaznego klimatu (choć nie zawsze przychylnego fotografom z wyżej wspomnianych względów, co jednak w neolicie było przeszkodą pomijalną), dającego perspektywę nie tylko przeżycia, ale też rozmnażania się.
Mają też, jak to wyspy, walor obronny, utrudniający ewentualnym chętnym niepokojenie wcześniej osiadłych na nich społeczności.
Losy prairlandczyków próbują uczeni odtwarzać badając znajdowane tu i ówdzie odłamki ich kości; jest to zajęcie obarczone z góry ogromnym marginesem niepewności co do wnioskowanego obrazu.
Pewne przybliżenie dają natomiast efektowne pozostałości kultur sprzed paru tysięcy lat, kiedy to w różnych miejscach globu jęto je upamiętniać w sposób do dziś budzący szacunek i podziw.
To z czasów egipskich piramid czy mezopotamskich zikkuratów pochodzą irlandzkie dolmeny – megalityczne konstrukcje, służące pewnie celom kultowym, lub będące miejscem wiecznego spoczynku kogoś ówcześnie ważnego.

Puby irlandzkie, w odróżnieniu od dolmenów, tętnią życiem.
Każdy z nich jest państewkiem w państwie, rządzi się swymi własnymi, często odwiecznymi zwyczajami i prawami, zaś władzę ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą sprawuje w nich barman (autorytarna władza barmana w irlandzkich pubach to skądinąd zapewne natchnienie i inspiracja dla niejednego Najważniejszego Polityka w niejednym prawdziwym państwie).
Wiele pubów opisuje siebie jako najstarsze na wyspie; nie należy się zbytnio do tego przywiązywać, natomiast należy cieszyć się piwem i muzyką, których nie brakuje.
W zasobie zdjęć z irlandzkiej włóczęgi nie znalazłem takich, które obrazowałyby puby jako puby, zatem zamieszczam fotografie zawierające wizerunki osób w pubowej scenerii, za ich domniemaną zgodą.

Raz turysta w Kilkenny
chciał coś łyknąć za penny.
Barman na to: nie te czasy,
tu się pije za eurasy!
I za potrójne ceny!

W poprzednich dwu odcinkach relacji z krainy masła, piwa i destylatu, sporo miejsca poświęciłem świętym tamtejszym, których panteon jest okazały.
Trudno się dziwić, bo Irlandię nie tylko kształtowały w swoim czasie płynące przez Europę prądy chrześcijańskie, ale na zasadzie fali odbitej wracały one na kontynent, wzmocnione przepracowanym na wyspie duchem i myślą średniowiecznych mędrców, spośród których wielu dosłużyło się przedrostka “św.” przed imieniem.
O korelacjach polityki z niesioną na sztandarach taką czy inną religią wspominamy co rusz, bo to bodaj najważniejsze paliwo historycznego wehikułu; dzieje Irlandii nie są tu wyjątkiem.

Coraz częściej mieszkańcy Corku
odmawiają odmawiania paciorków.
"Od spraw niebiańskich tera
my mamy Rajanera"-
tak mówią od środy do wtorku.

Przyczyn tego trendu dociekają w licznych publikacjach tęgie i biegłe w tematyce głowy; na porządnie ugruntowane wnioski trzeba spokojnie poczekać, niekoniecznie wiążąc ów fenomen z imponującymi osiągnięciami irlandzkiej gospodarki, wśród których sukces Ryanaira jest jednym z najbardziej spektakularnych.

Na koniec “irlandzkiego tryptyku”, dawkowanego P.T. Czytelnikom powolutku w upalnych wakacyjnych miesiącach, wspomnę o miejscu, którego na maślanej zielonej wyspie nie obejrzeliśmy, bośmy nie zaklepali na czas biletów.
To sławna biblioteka sławnego Trinity College w Dublinie – z konieczności na zdjęciu Dilitta, a nie moim.
Jako rekompensatę zaprezentuję już w kolejnym wpisie inną sławną bibliotekę, którą udało mi się sfotografować osobiście.

Na początku kolejnej partii rozpoczętych w ubiegłomiesięcznym wpisie irlandzkich migawek, postaram się głębiej uzasadnić ich tytuł.
Wiadomo powszechnie, że masło jest jedną ze specjalności wyspiarskiego kraju, bo jest smaczne i jest go dużo.
Błędem byłoby jednak mniemanie, że nadaje się ono tylko do smarowania chleba.

Wyobraźcie sobie Państwo łódź z wikliny, pokrytą skórami, zbudowaną w szóstym wieku dla podjęcia dalekomorskich wypraw.
Łódź oczywiście przecieka, ale po nasączeniu skór roztopionym masłem – staje się szczelną konstrukcją, o dużej dzielności morskiej.
Taką właśnie jednostkę zbudował irlandzki mnich, św. Brendan, i na niej odbył swoje półlegendarne podróże, odkrywając i eksplorując szereg wysp i wysepek brytyjskich, Hebrydy, Orkneye, a nawet ponoć docierając do Islandii i Ameryki Północnej.

Te globtroterskie przedsięwzięcia stały się we wczesnym średniowieczu, bez względu na fakty (nieostre za mgłą domysłów i legend), osnową dla hagiograficznej opowieści “Podróż Świętego Brendana”, która wzmacniając wcześniej już ugruntowany kult jej bohatera, przyczyniła się do uznania go patronem żeglarzy i podróżników.

Łatwo zatem zrozumieć, dlaczego jednym z pierwszych miejsc które postanowiliśmy odwiedzić w Irlandii było Clonfert, szczycące się posiadaniem katedry Św. Brendana, w której ponoć został on pochowany (grobu dotychczas nie znaleziono, może dlatego, iż sędziwy mnich zadbał przed swoim odejściem w zaświaty, aby przypadkiem nie pokrojono jego truchła na relikwie; ten odrażający, trącący kanibalizmem proceder, kwitnie niestety do dnia dzisiejszego ).

Katedry – wiadomo – wymagają sporego dystansu lub szerokokątnego obiektywu, aby można je było ująć na zdjęciu, no i oczywiście z reguły są ozdobą dużych miast.
Clonfert tymczasem okazało się być niewielką wioską, zaś rozmiary Brendanowej katedry przystają raczej do gabarytów wiejskiego kościółka, według polskich standardów naturalnie.
Małe wszakże bywa piękne, a w tym wypadku emanuje też niezwykłą aurą spokoju niezakłócanego przez turystów, którzy z rzadka tu trafiają.
Opiekująca się świątynią pani, którą zastaliśmy akurat na miejscu, wpuściła nas też do dawnych ogrodów opuszczonego żeńskiego klasztoru, będącego kiedyś jednym kompleksem z katedrą. Czarodziejskie miejsca.

Patron żeglarzy i podróżników, św. Brendan, postać mało do niedawna znana nad Wisłą, doczekał się jednak w ostatnich latach uhonorowania poprzez umieszczenie jego wizerunku w rzeszowskiej farze (więc nie nad Wisłą wprawdzie, a nad Wisłokiem).
Doprowadził do tego Andrzej “Tourbanik” – może jeszcze nie patron, ale na pewno już guru polskich obieżyświatów, skądinąd wykazujący fizyczne podobieństwo do wyobrażonego na wspomnianym konterfekcie Brendana (lub odwrotnie).
Z braku pewności co do faktycznego wyglądu twarzy świętego irlandzkiego mnicha, Żonna ograniczyła się tutaj do popełnienia alegorii, obrazującej go od tyłu.

Maślane tropy irlandzkie zawiodły nas niepostrzeżenie w stronę jeszcze jednej wyspiarskiej domeny, mianowicie irlandzkiego monastycyzmu – zjawiska o istotnym wpływie na dzieje wczesnośredniowiecznej Europy.
Powstało na ten temat wiele mądrych rozpraw, ale z żadnej nie wynika jednoznaczny wniosek objaśniający, dlaczego akurat na tej dość odizolowanej od ówczesnego głównego nurtu europejskiej cywilizacji wyspie, doszło w połowie pierwszego millenium do istnej erupcji aktywności intelektualnej, bazującej na mnożących się tam licznie ośrodkach życia klasztornego.
Zaistniała wówczas w Irlandii nowatorska forma mniszej reguły, oparta na prostym pomyśle zagospodarowania czasu wolnego od ascetycznych praktyk religijnych dla potrzeb zgłębiania wiedzy doczesnej, a także jej opisywania za pomocą pracowicie przyswajanej sobie łaciny (wspomniane wyżej peregrynacje św. Brendana i późniejsze ich opisy, to niezły tego przykład).
Poruszając się po wyspie nie sposób ominąć licznych pozostałości po wczesnośredniowiecznych klasztornych centrach religijno – naukowo – kulturalnych, jak choćby resztki kompleksu w Clonmacnoise.

Łatwo zauważyć, że zdjęcia zamieszczane w irlandzkiej relacji są w większości szarawe, pozbawione gry światła i cienia, jednym słowem – pochmurne.
Sorry, taki mają klimat!
Mimo niedogodności ekspozycyjnych widać jednak wyraźnie elementy charakterystyczne dla tamtejszej chrześcijańskiej scenerii.
Na przykład okrągłe wysokie wieże, do których zmykali mnisi w obliczu nadciągającego niebezpieczeństwa (choćby brutalnych najazdów, lub raczej -napływów, Wikingów w IX wieku, czy nie bardziej przyjaznych poczynań Anglo -Normanów w XII wieku), lecz przede wszystkim – krzyże celtyckie.

Dlaczego celtyckie? No właśnie, nie zdążyłem pośród maślanych rozważań przypomnieć, że to właśnie Celtowie skolonizowali Wyspy Brytyjskie, więc także Irlandię, w ostatnich wiekach starej ery. Przynieśli ze sobą swoje zdobycze cywilizacyjne, na czele z umiejętnością produkcji żelaza, oraz naturalnie – zestaw wierzeń religijnych, w owym czasie preferujących Słońce jako swój symbol.
Te ostatnie stały się celem natarcia krzewicieli chrześcijaństwa, których aktywność na wyspie gwałtownie zaczęła przybierać na sile od czasu skutecznej misji św. Patryka w pierwszej połowie piątego wieku po Chrystusie.
Jedna z interpretacji genezy kształtu krzyża celtyckiego określa go jako “kompromis” pomiędzy celtyckimi, kolistymi przedstawieniami Słońca i najważniejszym symbolem chrześcijaństwa. A może raczej – jako kompilację najważniejszych symboli starej i nowej religii, mającej złagodzić celtycki opór przed chrystianizacją.
Skoro zaś wspomniałem o św. Patryku, to będąc uznanym za patrona Irlandii, dorobił się należytych rozmiarów katedry w Dublinie (w odróżnieniu od św. Brendana, o którego minikatedrze w Clonfert było trochę na początku tego artykułu).

Święty Patryk urodził się i wychował w północnej Anglii, w pobliżu muru Hadriana (o którym wspomnieliśmy swojego czasu tutaj), pod sam koniec rzymskiego panowania nad tą krainą i po licznych życiowych perypetiach (wśród których był także okres kilkuletniego zniewolenia przez irlandzkich zbójów, najeżdżających sąsiednią wyspę), zdobywszy stosowną edukację kościelną na terenach obecnej Francji, jął się dzieła ewangelizacji Irlandii.
Skuteczność jego misji potwierdza wspomniany wyżej fakt uznania go za katolickiego patrona maślanej wyspy.
Niewielu lat było trzeba, aby wektor misyjny się odwrócił i irlandzcy mnisi zaczęli peregrynować i nawracać – najpierw jeszcze niewiernych mieszkańców Wysp Brytyjskich (zwłaszcza Szkocji), a potem – kontynentalnej Europy.
Działalność irlandzkich i szkockich (na kontynencie byli traktowani tożsamo z powodu wspólnych gaelickich = celtyckich korzeni) misjonarzy wywarła na rozwój gwałtownie chrystianizującej się Europy wpływ nieproporcjonalnie wielki, biorąc pod uwagę ich liczebność oraz “prowincjonalną” proweniencję.

Nie rozwijając tu szerzej tego skądinąd arcyciekawego wątku wspomnę choćby takie imiona jak, aktywny w rejonie Brytanii Columba, czy też Columbanus, gorliwie organizujący klasztory na terenach obecnej Francji, Niemiec, Szwajcarii czy północnych Włoch (dodam, że obaj święci mnisi byli płci męskiej, chociaż brzmienie ich imion na pierwszy rzut oka i ucha zdaje się sugerować coś innego).
Cały zaś zastęp najznamienitszych braciszków owego czasu zwany jest “dwunastką irlandzkich apostołów”,
aczkolwiek w sumie jest ich chyba więcej niż tuzin.

Okoliczności dziejowe sprawiają, że w centrum zainteresowania znajduje się ostatnio Ukraina, próbująca wzmocnić swą tożsamość i zrzucić ostatecznie imperialne okowy większego sąsiada, którego język wszelako jest w niej ciągle dominujący.
Nasuwa to analogie z Irlandią, w której najłatwiej dogadać się po angielsku mimo, że przez wieki mieszkańcy tej wyspy wielkim i krwawym wysiłkiem prowadzili do uniezależnienia się od Anglii.
Wątków łączących kraje położone na przeciwległych obrzeżach Europy można zresztą znajdować wiele, choćby przywołując zdarzenia z epoki wikińskiej.

Wikingowie norwescy i duńscy opanowali w dziewiątym wieku irlandzkie wybrzeża, fundując szereg miast (jak Dublin, Cork czy Limerick) i w znaczny sposób wpływając na funkcjonowanie dawnych tamtejszych królestewek.
Wikingowie zaś szwedzcy, zwani Waregami, formując w podobnym czasie szlaki handlowe do Bizancjum i Bagdadu, założyli nijako przy okazji – Ruś Kijowską, ukraiński matecznik.

Za sprawą wojennej awantury rozpętanej przez znanego moskiewskiego bandziora musieliśmy odstąpić od planów bliższego przyjrzenia się władztwu kijowskiemu, w zamian wybierając wypad do Irlandii właśnie, w dobrym towarzystwie Joanny i Jurka, z którymi skądinąd zwykliśmy co pięć lat odwiedzać jakąś wyspę.

Byliśmy na Zielonej Wyspie zbyt krótko, aby w pełni zrealizować tygodniowy program aktywności uwidoczniony przed jednym z dublińskich pubów (patrz zdjęcie powyżej).
Robiliśmy jednak co się dało, aby poczuć irlandzkie klimaty, nie rezygnując wszelako ze snucia ukraińskich odniesień.
No bo, na przykład, Ukrainę zwykło się uważać za spichlerz Europy, krainę pszenicą i żytem szumiącą (w czasach pokoju, naturalnie).
Irlandia natomiast owiewa przemierzającego ją turystę szlachetną wonią obornika, z gracją produkowanego przez nieprzeliczone stada rogacizny gryzącej i trawiącej wyspiarską zieleń.
Można ją zatem śmiało nazwać oborą Europy, zaznaczając wszakże, że wspomniane bydło dostarcza, obok obornika, także wielkich ilości mleka, no i mięsa.
Jest zatem Irlandia krainą mlekiem i stekiem płynącą, w której jedynym pocieszeniem dla wegan mogą być równie obficie płynące strugi piwa i whiskey, mające swe źródła w lokalnych łanach jęczmienia.
Mleko irlandzkie stanowi zaś, jak wiadomo, bazę do wyrobu masła irlandzkiego, dostępnego nawet w polskich owadzich spożywczakach i dającego tytuł tej krótkiej relacji.

Widoczny na ostatnim zdjęciu ze stadem groźnych czarnych byków w tle pałacyk to serce posiadłości Woodhouse, nad historią której pracuje nasza dawna sąsiadka z osiedla Marianna, od lat mieszkająca z rodziną w Irlandii i wzbogacająca ten kraj swą wiedzą i talentem, w sposób typowy dla znacznej części licznej polskiej imigracji.

Wracając na moment do ukraińskich skojarzeń podczas króciutkiej irlandzkiej podróży, to przychodzą na myśl widywane w kinach produkcje gangsterskie, przedstawiające mafie rodem z obu krajów.
Ta wschodnia, najbardziej “malownicza”, wywodziła się z Odessy.
Irlandzka zaś trzęsła wielkimi amerykańskimi miastami, gdzie walczyła z mafią włoską; jednych i drugich przygnała za Atlantyk bieda i głód w ich ojczystych stronach.
Współcześnie mafię irlandzką mogą przypominać tamtejsze wypożyczalnie samochodów, zdzierające okrutnie za możliwość poruszania się lewą stroną wąskich, nędznych na ogół dróg.

Szanowna Publiczność domyśla się już zapewne, co nastąpi za chwilę.
Nie sposób było, nawet przy bardzo ograniczonym czasie, nie zahaczyć o miasto sławne głównie z tego powodu, że dało swoją nazwę niezwykłej miniaturce poetyckiej. Zapewne każdy wierszokleta – amator, znalazłszy się w Limerick, usiłuje nerwowo coś skrobnąć na temat, co rzadko przynosi dobry efekt.
Próbować wszakże trzeba:

Nadobnej damie z Limerick
utknął raz w gardle strachu krzyk,
gdy się nagle dama
obudziła sama,
bo w miasto ruszył mąż – stary pryk.

W sławnym mieście Limerick
przebywał dorodny byk,
co każdego wieczora,
zamiast torreadora,
konsumował łyski łyk

Tu nagła zmiana nastroju: zaraz po powrocie z maślanej wyspy pojechaliśmy do Krakowa, aby pożegnać naszego przyjaciela od czasów studenckich jeszcze (więc bardzo dawnych), Ryśka. Przeżyliśmy razem sporo przygód, współpracowaliśmy przez długie lata, z pewnością bardzo się lubiliśmy. To kolejny bliski nam Podróżnik, którego wspominamy w naszym blogu.

O innym krakowskim podróżniku, wspominanym już swojego czasu Andrzeju “Tourbaniku” będzie już niebawem, przy okazji kolejnych zapisków z wypadu do Irlandii.