Warstwy II

Przeżywszy w zdrowiu wymagający znacznego poświęcenia na polu konsumpcyjnym okres świąteczno – noworocznej rozpusty, wracamy do greckich, warstwowych wspomnień, podtrzymując obietnicę samoograniczania się w szafowaniu słowem, na rzecz obrazu. Całkiem milczeć jednak się nie da.
Jako że odwiedziliśmy Helladę krótko przed zimowym przesileniem, skojarzyło się nam ono z boginią nocy Nyks ,
której najważniejsze sanktuarium znajdowało się w Megarze , obecnie niepozornym miasteczku, mijanym w drodze z Aten, równolegle do pobliskiej wyspy Salamina, poprzez Korynt na półwysep Peloponez.
Naszkicowana przez Janusza mapka pozwala wyobrazić sobie genezę ksywki, nadanej jednej z mieszkanek domu seniora w niezapomnianej sztuce Stanisława Grochowiaka “Chłopcy” przez jej współpensjonariuszy, mianowicie: “babcia Peloponez”. Bo, jak uzasadnił to jeden z “chłopców”, nieboga moczyła się w kształcie tego półwyspu.
Mapka wszakże obrazuje, poza zarysem wybrzeża, także trasę przebytą przez nas na Peloponezie, w ciągu kilku dni u schyłku 2019 roku.
Powolna jazda dobrymi, pustymi o tej porze roku drogami i odczytywanie nazw miejscowości (też wolnych akurat od chmar turystów) sprawiła, że poczuliśmy się jak szkolni repetowicze, którym powtórkę z historii dane było uzupełnić oglądem miejsc, gdzie ona się działa. To najlepiej pozwala utrwalić materiał, nie tylko w Grecji zresztą.
Taki Korynt, dajmy na to, z którego nazwą natychmiast łączymy choćby “kanał koryncki“, “córy Koryntu” czy “listy św. Pawła do Koryntian“, nie pozwoli się ominąć bez zwiedzenia fantastycznych pozostałości jednej z najważniejszych greckich poleis w warstwach archaicznej (800 – 479 p.n.e.), oraz klasycznej (479 – 323 p.n.e.).
Kanał zaś, choć 25 wieków młodszy, też robi wrażenie. Myślano o nim już w starożytności, jednak wykuto (skał tamtejszych nie dało się przekopać, jak Mierzei Wiślanej) dopiero pod koniec XIX wieku, przerabiając de facto półwysep w wyspę – jednak z powodów niezaprzeczalnie racjonalnych.

We wspomnianych okresach, czy też warstwach (by starać się uplastycznić w wyobraźni cezury czasowe), obejmujących blisko pół tysiąclecia, helleńska cywilizacja ugruntowała się, ekspandując wzdłuż wybrzeży mórz Śródziemnego i Czarnego, wraz z ich kolonizacją przez społeczności różnych greckich poleis.
Bywaliśmy już w takich miejscach, notując nasze spostrzeżenia choćby tu i tu.
Znacznie dalej natomiast poniosły zdobycze tej cywilizacji hufce Aleksandra Macedońskiego, początkując kolejną warstwę – okres kultury hellenistycznej , która wkrótce z kolei stała się ważnym składnikiem budulca imperium rzymskiego, gdy Wieczne Miasto jęło podporządkowywać sobie świat.


Mawiał ze Sparty wódz,
że niby “chcieć – to móc!”
chciał bardzo pewnej nocy,
lecz nie stanęło…mocy,
ażeby Persa tłuc.


Wróćmy do obrazków z naszej podróży.
Ze sławnej Sparty starożytnej pozostały mało widoczne resztki, firmowane przez współczesny pomnik Leonidasa, jednak duch miejsca mieszkający w tysiącletnim gaju oliwnym porastającym nieliczne ruiny, przyprawia o dreszcze emocji.
Obyczaje i wychowanie spartańskie od wieków stanowią wzorzec dla absztyfikantów systemów społecznych, w których jednostka jest przedmiotem w rękach władzy państwowej, a siła najważniejszym argumentem.
Obserwacje wskazują jednak, że tego rodzaju systemy stają się z czasem, w najlepszym przypadku, nawozem dla dorodnych drzew – jak w Sparcie.

Wspomniana wyżej klamra czasowa, spinająca najwspanialsze warstwy starogreckiej cywilizacji – archaiczną i klasyczną, ma naturalnie umowny zakres,
który pozwala na porządkowanie wiedzy historycznej.
Nie da się domknąć relacji z odwiedzonych na Peloponezie reliktów tego okresu bez wspomnienia o obiekcie zupełnie niezwykłym: kompleksie sanktuaryjno – sanatoryjnym w Epidauros . Zaproponowana tu zbitka nazewnicza nie wyczerpuje zresztą wszystkich jego funkcji, bo należałoby dodać jeszcze co najmniej: sportową, teatralną, kulturalno – edukacyjną i hotelową.

Największy w starożytnej Grecji amfiteatr, stadion z gimnazjonem i palestrą, termy do kąpieli leczniczych, czy hotel dla kuracjuszy i pielgrzymów, otaczały centralny zespół świątynny poświęcony Asklepiosowi , mitologicznemu bogu nauk medycznych. Była tam też świątynia Artemidy, której mitologia powierzyła, między innymi zadaniami, opiekę nad klientkami miejscowej izby porodowej.

Mitologia grecka, będąca spoiwem tej wielkiej cywilizacji, wymyka się jakimkolwiek próbom “warstwowania”, bowiem jest konglomeratem wierzeń różnych grup etnicznych, zasiedlających w zamierzchłej przeszłości przez długie wieki Attykę, Tessalię, Peloponez, czy rozliczne wyspy mórz Egejskiego i Jońskiego. Jej “eksport” poza rejony właściwej Grecji był wynikiem najpierw Wielkiej Kolonizacji, potem podbojów aleksandryjskich, w końcu zaś – po “ułacinnieniu”- adaptacji przez rzymskich najeźdźców.


Wiem, że nie możecie się doczekać obiecanych szkiców i akwarelek, więc już to nadrabiam, a komentarz i zdjęcia będą po nich:

Tak widzą wejście do sławnego tolosu w Mykenach, nazywanego Grobem Agamemnona, lub  Skarbcem Atreusza Ania ( obrazek z lewej) i Janusz.
Tak widział je Juliusz Słowacki (był tam 180 lat przed nami), oraz obiektyw mojego aparatu (od wewnątrz grobowca, za to z sylwetkami współtowarzyszy podróży):

 

Żadna z przywołanych wyżej nazw grobowca nie odzwierciedla raczej jego prawdziwego przeznaczenia (to znaczy – grobowiec był, ale nie wiadomo czyj).
Odsłonięty w pełnej krasie i zbadany dokładnie, stał się niewątpliwie jedną z ikon dziewiętnastowiecznej, “romantycznej” archeologii, w inspirujący sposób opisanej lata temu przez C.W.Cerama w bestsellerze “Bogowie, groby i uczeni” , a potem przez innych autorów prac z “ceramowskiej” serii.
Najbardziej spektakularne były odkrycia Heinricha Schliemanna , urodzonego w starosłowiańskim Nowym Bukowie (Neubukow) pasjonata historii, który przy braku zawodowego i akademickiego przygotowania zadziwił świat i udowodnił, że naprawdę “chcieć to móc”. Podążając za wskazówkami zawartymi w Iliadzie i Odysei Homera Schliemann zlokalizował i odsłonił ruiny Troi, jak też badał założenia pałacowo – obronne w Mykenach i Tyrynsie.
Troję może uda się kiedyś zobaczyć, zaś dwa kolejne miejsca, kanoniczne przykłady kultury mykeńskiej, przedeptaliśmy starannie na Peloponezie, jako niemal jedyni zwiedzający owe mityczne, a jednak realne budowle.
Gdy minie się współczesne, skromne miasteczko Mykeny, dostrzec można potężny, osadzony na stromych wzgórzach kompleks wzniesiony z kilkunastotonowych głazów uformowanych w cyklopowe mury.

Nie sposób powiedzieć czy napisać coś sensownego (a zwłaszcza nowego) o miejscu, opisanym po stokroć przez wielkich opisywaczy, gnieździe ważnych zdarzeń i postaci  greckiej mitologii, oraz bohaterów homerowych eposów. Właściwiej jest spróbować przypomnieć sobie te historie, snując się w ciszy wśród prawiekowych budowli tak, jak nam to było dane (tylko kasa biletowa przy wejściu przypominała o dniu dzisiejszym).
Z leżących (w odróżnieniu od górzystych Myken) na płaskim terenie monumentalnych pozostałości Tyrynsu, widać apetyczne połacie gajów pomarańczowych, obsypanych dojrzałymi u progu zimy owocami. Obiekt zwany często cytadelą, jest rówieśnikiem mykeńskiego i w widocznej obecnie formie ma co najmniej trzy i pół tysiąca lat, oraz widoczne zdaniem fachowców znamiona wpływów egipskich, przeniesionych tu poprzez kreteńską kulturę minojską.
Na samym dole tego wpisu, zaraz za zdjęciami z Tyrynsu, zamieściłem ściągę, którą musiałem zrobić przygotowując się do wycieczki i do niniejszej relacji.
Ze ściągi tej łatwo się zorientować, że czeka Czytelników jeszcze spotkanie z warstwami dotychczas nienaruszonymi. Już w kolejnym artykule.

A to wspomniana chaotyczna nieco, ale przydatna ściągawka:

1.Okres neolitu (7000 pne. - 3100 pne.)
2.Okres helladzki (era brązu 3100 pne. - 1100 pne.) - kultura minojska (Kreta) - kultura mykeńska (Mykeny, Teby, Tiryns, Ateny, Pylos), od ok. 1600 do 1100 pne.
3.Wieki ciemne (1100 - 800 pne.) - bardzo mało śladów 
4.Okres archaiczny (800 - 479 pne.) - wielka kolonizacja VIII-VI w. pne. - pierwsze igrzyska w Olimpii (776 pne.) - ostatnie 393 AD - Ateny - Sparta - demokracja ateńska (Solon, potem tyran Pizystrat, demokracja Klejstenesa) - tyrani (Fejdon z Argos, Kypselos z Koryntu, Ortagoras z Sykionu), VI w. pne. - wojny perskie (499-479 pne.) - Maraton, Plateje, Salamina
5.Okres klasyczny (479 - 323 pne.) - dominacja Aten, ugruntowanie demokracji przez Peryklesa - wojna peloponeska (431 - 404 pne.) osłabienie Aten, wzmocnienie Sparty potem sojusz Aten z Tebami, potęga Teb, pobicie Sparty pod Leuktrami (371) - klęska Aten w powstaniu inspirowanym przez Persję (355 pne) - ekspansja Macedonii (360 - 323 pne.) 
6.Okres hellenistyczny (323 - 30 pne.), zakończony podporządkowaniem Rzymowi większości państw powstałych po podbojach Aleksandra Macedońskiego i po wojnach diadochów 
7.Prowincja rzymska, a od IV w. AD - pod władzą Bizancjum, w tym czasie najazdy Gotów, spustoszenie Aten, trochę później najazdy Słowian 
8.Po IV krucjacie, od 1205 AD w Methoni i Koroni twierdze krzyżowców (w ramach księstwa Achai), po kilku latach opanowane przez Wenecję
9.Wenecja utrzymała zamki do zdobycia ich przez Turków AD 1500