Miesiąc: kwiecień 2016

• 24 kwietnia 2016. Po pobieżnym zaliczeniu wyspy Guam wracam na Filipiny;  z przesiadką w Manili docieram na wyspę Cebu, do miasta o tej samej nazwie. Cebu jest drugą co do wielkości aglomeracją na Filipinach i jednocześnie najstarszą lokacją miejską po skolonizowaniu wysp przez Hiszpanię (1565), oraz pierwszą stolicą. Robi przyjemne wrażenie, zarówno w nowoczesnej dzielnicy biznesowej, jak i zabytkowych zakątkach; świątynie kilku wyznań, stary hiszpański fort a przede wszystkim – położona obok katedry kaplica z krzyżem, który ponoć kazał postawić Magellan (obudowanym dla ochrony przez nowszy krzyż)
•     (bing.com/images)
• Na wybrzeżach wyspy sporo resortów wypoczynkowych, podobnie jak na sąsiedniej wysepce Mactan, z którą połączona jest obecnie dwoma mostami.
•  (bing.com/images)
• Na Mactan jest spore miasto o nazwie Lapu-Lapu, której pochodzenie za chwilę wyjaśnię.
  

  ---

  Notka historyczna

• Żeglując z Guam na zachód Magellan dotarł do filipińskiej wyspy Homonhom,  następnie na Limasawę, aby siódmego kwietnia 1521 roku wylądować na Cebu (spoglądajcie na mapę ). Kontakty z krajowcami układały się poprawnie, czasem nawet przyjaźnie. Hiszpanie handlowali z nimi, trochę ucztowali ,oraz na potęgę ich chrzcili.
• Na Cebu rządził hinduistyczny radża Humabon, który przyjął chrzest razem z poddanymi, skłaniając do tego również społeczności okolicznych wysp. Odmówił jedynie Lapu – Lapu, rządzący na pobliskiej Mactan.
• Magellan, któremu najwyraźniej sukcesy zaćmiły zdolność trzeźwej oceny sytuacji, zarządził ekspedycję karną, na której czele stanął osobiście. 
• Pięćdziesięciu opancerzonych Hiszpanów podpłynęło łodziami w pobliże wyspy, jednak nie mogąc wylądować musieli posuwać się do brzegu brodząc w wodzie. Naprzeciwko nich stało trzy tysiące wojowników wściekłych tym bardziej, że napastnicy podpalili ich wioskę. Marynarze poczęli się wycofywać, kilku z nich padło w wodzie od strzał i dzid tubylców.
•  (bing.com/images)
• Dalej niech opisze wydarzenia Antonio Pigafetta, kronikarz wyprawy, który brał udział w walce (cytaty za: Poza Krawędź Świata – Laurence Bergreen):

” Spaliliśmy dwadzieścia lub trzydzieści domów, ale zginęło przy tym dwóch naszych ludzi… Tak wielu nas atakowało, że w końcu jednemu udało się trafić kapitana generalnego w nogę zatrutą strzałą… Tubylcy strzelali tylko w nasze nogi, były bowiem nie osłonięte (zbroją), i tak wiele było dzid i kamieni, którymi w nas rzucali, że nie mogliśmy się obronić… Wycofywaliśmy się więc, brodząc po kolana w wodzie i cały czas walcząc, aż oddaliliśmy się od brzegu na dobry strzał z kuszy. Tubylcy szli za nami… Rozpoznawszy kapitana generalnego, tak wielu się na niego rzuciło, że dwukrotnie strącili mu z głowy hełm, ale on stał nieugięcie, jak dobry rycerz, razem z innymi… Wtem jeden z Indian ugodził kapitana generalnego w twarz bambusową dzidą… Kiedy tubylcy to zobaczyli, wszyscy rzucili się na niego… ze swoimi żelaznymi i bambusowymi dzidami, i ze swymi kordami, i zabili nasze zwierciadło, nasze światło, naszego prawdziwego przewodnika… Nikt z nas nie uratowałby się na łodziach, bo gdy on walczył, reszta z nas wycofała się na nie”

  (bing,com/images)

---

• Lapu – Lapu jest bohaterem narodowym Filipin, a w mieście jego imienia, niedaleko miejsca historycznej potyczki, stoi jego okazały pomnik.
•  (bing.com/images)
•  27 kwietnia 2016. Jak co roku tego dnia na Mactan, w miejscu bitwy, odbyła się dzisiaj jej rekonstrukcja, a po niej dyskotekowo – folklorystyczna feta na ulicach. Rekonstrukcja była taka sobie, przedstawiana głównie przez młodzież, także żeńską, więc zamiast dzisiejszej – przedstawiam dawniejszą, zrobioną bardziej fachowo:
• Battle of Mactan (Kadaugan sa Mactan – to po filipińsku)

I to już ostatni akord mojej wędrówki szlakiem Magellana. Wsiadam do samolotu, przemieszczam się znowu do Manili, a stamtąd – linią Qatar Airways przez Dohę i Warszawę – do domu, na spotkanie z ponuro się rysującą, niestety, nową rzeczywistością. Trochę pocieszają mnie obserwacje poczynione podczas tej podróży, jak też całego życia, że wszelkie autokracje, dyktatury i niegodziwości mają swój kres. Trzeba się w miarę swoich sił i możliwości przyczyniać do tego, aby nastąpił on jak najrychlej. I mieć nadzieję, że historyczne doświadczenia będą wlewały w umysły ludzkie chociaż po kropelce rozsądku i poczucia przyzwoitości. Dziękuję najwytrwalszym za cierpliwość i wyrozumiałość; wkrótce spróbuję zaproponować nowe wędrówki, a poniżej na zakończenie – jeszcze garść ciekawostek. (Piotr Beszczyński, 27.04.2016)

---

• Ciała Magellana, ani nawet jakiegokolwiek fragmentu, nie udało się odzyskać.
• Antonio Pigafetta, zamożny i wykształcony wenecjanin, dołączył do wyprawy na własny koszt, podejmując się roli kronikarza. W drobiazgowej relacji przedstawił nie tylko przebieg rejsu, ale również zawarł wielką ilość obserwacji przyrodniczych, etnograficznych, lingwistycznych i geograficznych. Był do pewnego stopnia apologetą postaci Magellana, słusznie eksponując jego siłę woli, zdecydowanie, hart ducha i konsekwencję, zaś pomijając cechy powodujące, że generalnie za nim nie przepadano
• Magellan, Portugalczyk w służbie hiszpańskiej, nie cieszył się zaufaniem żadnej z iberyjskich nacji. Portugalczycy mieli mu za złe działalność na rzecz konkurencji, Hiszpanie zaś – traktowali z rezerwą jako ewentualnego portugalskiego TW. Podkomendni mieli mu za złe surową dyscyplinę, jaką wprowadził, jak też kontrowersyjne, narażające na szwank bezpieczeństwo, czasem brawurowe decyzje. A także butę i egocentryzm, narastające w miarę uzyskiwanych sukcesów, co w końcu doprowadziło go do zguby. Nie ma jednak wątpliwości, że był jednym z “kowali” historii.
• Do Sewilli powróciły dwa spośród pięciu statków armady: zbuntowany “San Antonio”, który zawrócił z Cieśniny Magellana do Hiszpanii, oraz “Victoria”, która jako pierwsza opłynęła kulę ziemską.
• Po śmierci Magellana pozostałych członków załóg czekały jeszcze ponure doświadczenia; wielu zginęło w zasadzkach i walkach z krajowcami, albo na morzu w trakcie ucieczki, zaś niewielka grupa 18 osób (spośród 270, które rozpoczęły rejs trzy lata wcześniej) na “Victorii”, pozyskawszy cenny ładunek goździków na Wyspach Korzennych, zdołała powrócić do Sewilli pod dowództwem Sebastiana Elcano. Wśród tej osiemnastki dotarł również Pigafetta, dzięki czemu świat poznał jego relację. W Sewilli nie ma pomnika Magellana, natomiast jest Elcana, który doprowadził statek po okrążeniu globu do macierzystego portu.
•   zdj. zrobione w Sewilli w sierpniu 2009
• Sławna replika “Victorii” będzie w Szczecinie w dniach 10-12 czerwca 2016, wybieram się obejrzeć, wszystkich zachęcam!

• 18 kwietnia 2016. Lot Honiara – Port Moresby, tam kilka godzin lotniskowego pobytu w Papui – Nowej Gwinei (wzmianka w poprzednim wpisie) i dalej do Manili na Filipinach. Około 18-tej samolot przecina równik; po przeszło miesiącu opuszczam południową półkulę, aby wkrótce dotrzeć do końcowego etapu epopei Magellana.
•     Manila (fot. bing.com/images)
• Stolica Filipin, tworząca wraz z suburbiami wielką, kilkunastomilionową metropolię, jest typowym dla krajów rozwijających się przykładem konglomeratu nowoczesności, bogactwa, nędzy i dramatu ludzkiego.

---

 

• Osiągnięcie przez naszego bohatera Archipelagu Filipińskiego (nazwanego przezeń początkowo Wyspami św. Łazarza) i ogłoszenie tubylcom podporządkowania go Koronie Hiszpańskiej, wyznaczyło kres drogi życiowej wielkiego odkrywcy, a z drugiej strony – prowadziło do okrzepnięcia jednego z największych mocarstw w historii.
• Filipiny to dobre miejsce na chwilę zadumy nad przemijaniem imperiów i sławy. Przed Hiszpanami byli tu przecież islamscy Malajowie z Brunei, Chińczycy ze swoją legendarną Złotą Flotą, zaś w XX wieku – Amerykanie. W międzyczasie zapuszczali tu się w podobnych celach Portugalczycy, Holendrzy, Niemcy i Japończycy (którzy siedzieli tu przez 3 lata II wojny).
• Kiedy spojrzy się na mapę, to Pacyfik z czasów największej potęgi Hiszpanii , po podbiciu Filipin, wydaje się być wewnętrznym morzem imperium, które pożyło trochę ponad 300 lat, potem się chwiało, w końcu upadło. Pozostał hiszpański kac narodowy, a poza nim – jeden z najważniejszych globalnie języków, oraz przemożny wpływ seksownej kultury iberyjskiej na połowę świata.
• Nie sposób pominąć tu wątku katolicyzmu, być może najważniejszego spoiwa hiszpańskiej monarchii. Przełomowe dla dziejów Europy i zachodniego chrześcijaństwa wydarzenia przełomu XV i XVI wieku, jak : panowanie Królów Katolickich (Izabelli i Ferdynanda) i zjednoczenie przez nich Hiszpanii, zdobycie Granady i likwidacja ostatniego islamskiego bastionu w Iberii, powołanie Świętej Inkwizycji i nadanie przymusowi wyznawania katolicyzmu państwowych ram prawnych, wygnanie Żydów z Hiszpanii – były efektem i bazą wzajemnego przeplatania się i wspierania interesów tronu i ołtarza (nie pierwszy raz w historii i niestety – także dla nas w XXI wieku -nie ostatni)
• Przydługie to ostatnie zdanie, przepraszam. W każdym razie hiszpańscy odkrywcy i zdobywcy nieśli krzyż i miecz, zyskując nowe lądy tak dla królestwa, jak i papiestwa. W wielu przypadkach chrystianizacja była bardzo skuteczna, zaś wiara i religia katolicka ugruntowała się i przetrwała, w przeciwieństwie do imperium hiszpańskiego. Na Filipinach widać to bardzo dowodnie – poniżej coroczne wielkopiątkowe krzyżowanie ochotników:                 (fot. wyborcza.pl)
• Intensywna kolonizacja Filipin przez Hiszpanów rozpoczęła się 1565 roku przybyciem flotylli z Meksyku. W tym samym roku zdołano wytyczyć drogę powrotną przez Pacyfik, wykorzystującą wiatry kierujące się na wschód, wiejące na wyższych szerokościach geograficznych. Zapoczątkowało to przeszło 250-letnie funkcjonowanie szlaku galeonów handlowych na trasie Manila – Acapulco.
•   (bing.com/images)

---

• 21 kwietnia 2016. Decyduję się, wbrew wcześniejszym planom, polecieć jednak na wyspę Guam. Dosyć to męczące, bo lot z Manili trwa 4 godziny, jednak opuszczenie miejsca pierwszego lądowania Magellana po pokonaniu Pacyfiku byłoby wobec niego niewybaczalnym despektem. Poniżej przypominam mapkę, zamieszczoną już wcześniej we wpisie o Oceanii, pokazującą m.in. trasę jego rejsu (żółta linia) , oraz mojej podróży:
• 
• 1.Wyspa Wielkanocna 2.Tahiti (Polinezja Francuska) 3.Nowa Kaledonia 4.Vanuatu 5.Wyspy Salomona (Guadalcanal) 6.Papua-N.Gwinea 7.Manila (Filipiny)  8.Guam 9.Cebu – Mactan (Filipiny).
• Miejsca 8 i 9 to te, które odwiedziliśmy na Pacyfiku obaj, w odstępie prawie 500 – letnim. Pierwsze z nich Hiszpanie początkowo określili jako leżące na Wyspach Złodziejskich (teraz zwanych Archipelagiem Marianów), bo nie znający prawa własności w europejskim pojęciu tubylcy – po prostu brali z pokładów statków to, co mogło im się przydać. Europejskie pojęcie nakazało odkrywcom zastrzelić kilku intruzów, co radykalnie odmieniło przyjazny początkowo charakter kontaktu i dało impuls do szybkiego opuszczenia wyspy Guam przez armadę.
•  pierwszy kontakt (bing.com/images)
• Skromny obelisk w miejscu lądowania i pamiątkowa tablica  (bing.com/images)
• Guam od początku XX wieku jest terytorium zależnym USA, odbitym Hiszpanii. W latach II wojny światowej opanowane przez Japonię, po jej przegranej – jedna z największych amerykańskich baz wojskowych.
• Obecnie w części cywilnej to popularny, zwłaszcza wśród Japończyków, cel przyjazdów turystyczno – wypoczynkowych. To dosyć symboliczna symbioza, o ile przyjemniejsza niż to, co działo się tutaj przed przeszło siedemdziesięciu laty.
• Tradycyjnie zwracam uwagę na ślady polskie; na Guam zauważyłem jedynie pobyt p. Grzegorza Kołodki, w swoim czasie wicepremiera, jednego z kilku, którym zabrakło czasu lub siły na sensowne reformy. Spotkałem go już kiedyś w Maroko, jest zapalonym podróżnikiem. W dodatku, jak wyczytałem w notce, jest zaledwie kilkanaście dni starszy ode mnie, zaś urodził się w Tczewie. To już trzecie w tej podróży (po Försterach i mojej skromnej osobie) powiązanie z tym szacownym miastem.
•  fot.tiger.edu.pl/kolodko/podroze
• 22 kwietnia 2016 – w egzotycznej, lecz dość mocno skażonej cywilizacją scenerii, świętuję urodziny Anny – mojej żonny drogiej.
• Anna nie przybyła na wyspę Guam,
• bowiem jej ta wyspa wygląda jak chuam,
• Ona się nie myli;
• osobnośmy pili, 
• Anna była tutaj, a ja byłem tam.
• Mam ciągle problemy edytorskie; nie powinno być punktorów przed poszczególnymi wersami tego wybitnego limeryku, ale nie udało mi się ich usunąć:(

• 13 kwietnia 2016. Ląduję w Honiarze, stolicy Wysp Salomona – jednego z państw, o których istnieniu miałem nikłe pojęcie przed moją podróżą. Nazwa państwa, a jednocześnie archipelagu nie pochodzi, wbrew pozorom, od znanej wytwórni sprzętu narciarskiego, ale wprost od króla Salomona. Imię biblijnego władcy nadał wyspom w XVI wieku ich odkrywca, Hiszpan Menda?a De Neyra, gdy poszukiwał jego mitycznych kopalń złota.
• Tenże Menda?a ochrzcił stołeczną wyspę nazwą Guadalcanal, przywołując tym swą rodzinną miejscowość w pobliżu Sewilli (z której, jak pamiętamy, wyruszyła wyprawa Magellana). Hiszpanie masowo przenosili geograficzne nazwy z ojczyzny do nowo odkrywanych i zdobywanych ziem. Ich śladem szli później Anglicy, Francuzi i inni eksplorerzy, dodając jednak na ogół przymiotnik “nowy”.
• Guadalcanal była areną kilkumiesięcznych zmagań wojsk amerykańskich z japońskimi w 1942/43 roku (patrz poprzedni rozdział), od których przebieg wojny na Pacyfiku zaczął odwracać się na korzyść aliantów. Liczne pozostałości wojenne są główną atrakcją tej wulkanicznej wyspy.       (bing.com/images)
• Postanawiam poleniuchować kilka dni w sielskiej scenerii; w tym celu przenoszę się na wysepkę o wdzięcznej nazwie Lola, gdzie mieszkając w krytej palmowymi liśćmi chatce nad brzegiem morza mam to wszystko, co lubią mieszkańcy północnych krain. Takie swoje złoto króla Salomona.
  •                                          (zipolohabu.com.sb)
• Wyspy Salomona nie są zbyt popularne wśród turystów, dzięki czemu można znaleźć tam naprawdę ustronne miejsca, ciesząc się fantastyczną przyrodą z obu stron powierzchni morza. Blisko równika, więc gorąco i wilgotno, jednak stale wiejąca bryza pozwala żyć.
• Archipelag w części wschodniej obejmuje wspomniane państwo ze stolicą Honiara na wyspie Guadalcanal, należące do brytyjskiej Wspólnoty Narodów, natomiast zachodnia jego część to już Papua – Nowa Gwinea.
• W tym arcyciekawym kraju zabawię jedynie cztery godziny, przesiadając się na lotnisku w stolicy, Port Moresby, w drodze z Honiary do Manili na Filipinach. Od Vanuatu podróżuję linią AirNiugini, której nazwę dopiero teraz udało mi się rozszyfrować. Niugini to po prostu część nazwy państwa (Papua Niugini – Papua New Guinea) w lokalnym języku pidżin (tok pisin), będącym “naturalizowanym” angielskim.  Takie języki pidżinowe są typowe dla obszarów skolonizowanych przez obcych przybyszów.
• Wrażeń z Papui – Nowej Gwinei siłą rzeczy brak, ograniczę się więc tylko do krótkiej informacji na temat ważnego polskiego śladu. Wielki antropolog i etnograf Bronisław Malinowski prowadził mianowicie w latach 1915-18 na należących do PNG Wyspach Trobriandzkich (wówczas jeszcze protektoracie niemieckim, a wkrótce – australijskim)  badania, których plonem było kilka fundamentalnych prac, na czele z  dziełem “Życie seksualne dzikich…”  (fot. Wikipedia – Malinowski na Trobriandach)                                        Dodatkową ciekawostką jest fakt przyjaźni wielkiego uczonego z Witkacym, który towarzyszył mu w niektórych wyprawach badawczych. Bardzo interesująco pisze o Malinowskim, ale też o całym regionie, Michael Moran w książce “Za Morzem Koralowym”.
• Pamiętajcie o zaglądaniu na mapę!

• Zgodnie z zapowiedzią, postaram się zwięźle nakreślić przebieg działań w czasie wojny na Pacyfiku w latach 1942-45, bo jej pozostałości tak materialne, jak i polityczne, rzucają się w oczy w całej zachodniej części oceanu.
• Oszczędzę Czytelnikom i sobie opisu geopolitycznego tła konfliktu, który sprowadzałby się (podobnie jak w przypadku wszelkich konfliktów) do konstatacji zależnych od punktu widzenia: imperialna Japonia dąży do hegemonii  w rejonie Azji i Pacyfiku (punkt widzenia USA, Wlk. Brytanii i sojuszników). Imperia euro – amerykańskie zagarnęły i eksploatują rejony Azji i Pacyfiku, w strefie naszych interesów (punkt widzenia Japonii).
• Tak czy inaczej te ostatnie imperia z trudem łapały oddech w trakcie zmagań z Niemcami w Europie, co Japończycy uznali za korzystny czas dla ataku. Zaczęli od zdemolowania znacznej części floty amerykańskiej podczas nalotu na bazę Pearl Harbour na Hawajach, w grudniu 1941 roku, po czym zabrali się za opanowywanie najbardziej strategicznie położonych archipelagów. Poniżej mapa zachodniego Pacyfiku, na którym czerwonymi liniami pokazano zasięg ekspansji japońskiej do sierpnia 1942 roku czyli do czasu, kiedy pod naporem amerykańskiej kontrofensywy zaczął się kurczyć (mapa skopiowana z publicznej domeny, udostępniona na stronie Wikipedii , której lekturę polecam dla zgłębienia tematu):
•  
• Widać tu przejrzyście, jak wielkie było dla USA znaczenie posiadania bazy na Espiritu Santo (Vanuatu – New Hebrides); pozwalała ona chronić szlak transportowy do Australii, która z kolei była zagrożona wobec opanowania przez Japończyków Indii Holenderskich (Indonezji), Nowej Gwinei i Wysp Salomona. Zrozumiałe też staje się zgromadzenie przez aliantów w maju 1942 roku wszystkich możliwych sił morskich i lotniczych na Morzu Koralowym, gdzie udało im się zahamować postępy floty japońskiej. W sierpniu podjęli zaś pierwsze działania lądowe, począwszy od długotrwałej, krwawej bitwy o Guadalcanal, najważniejszą spośród Wysp Salomona ( to mój kolejny skok – do poczytania już w następnym rozdziale). Wokół wyspy toczyły się też liczne walki morskie, po których pozostała wielka ilość wraków.
• Wojna na Pacyfiku postawiła naprzeciwko siebie dwie ogromne armady, po raz pierwszy w dziejach wykorzystujące też na wielką skalę siły powietrzne, operujące z lotniskowców. Częstokroć (np. w bitwie na Morzu Koralowym) okręty przeciwnych stron nie miały ze sobą kontaktu ogniowego, bo wszystkie działania prowadzone były przez samoloty (a także przez okręty podwodne). W późniejszym okresie walk, gdy Japończycy mieli coraz większy problem z powstrzymaniem alianckich postępów, wprowadzili masowo do walki pilotów – samobójców, którzy ginęli uderzając wypełnionym materiałem wybuchowym samolotem we wrogi obiekt. Nazywano ich kamikaze (boski wiatr).
• Desant amerykańskiej piechoty morskiej, sławnych marines, w sierpniu 1942 roku na wyspę Guadalcanal, rozpoczął trwającą trzy lata kampanię odbijania z rąk Japończyków poszczególnych wysp i archipelagów Melanezji, Mikronezji, Indonezji, Filipin, a także – samych wysp japońskich. Były to niezwykle ciężkie i krwawe walki, tak z powodu ekstremalnych warunków dżungli tropikalnej, jak i ze względu na fanatyczny opór Japończyków. Poniżej widać, ile operacji desantowych musiano w tym czasie przeprowadzić (mapa z tej samej strony Wikipedii):
• 
• To kilka pobieżnych, podstawowych informacji o mniej nam znanym, a niezwykle istotnym teatrze działań podczas II Wojny Światowej. Ostatni akt przybrany był atomowymi grzybami nad Hiroszimą i Nagasaki, w sierpniu 1945 roku.

• 8 kwietnia 2016. Leżące o nieco ponad godzinę lotu na północny wschód od Noumea miasto Port Vila jest stolicą niepodległego od 1980 roku Vanuatu, państwa leżącego na ponad osiemdziesięciu wyspach archipelagu Nowych Hebrydów. Wcześniej przez sto lat było to kondominium brytyjsko – francuskie; oba kolonialne mocarstwa postanowiły wspólnie nim zarządzać, zamiast bić się o nie.
• Kraj leży w rejonie szczególnie intensywnie doświadczanym zarówno przez tektonikę ziemską, jak też atmosferę. Pięć dni przed moim pobytem trzęsienie ziemi o sile blisko 7 stopni w skali Richtera spowodowało znaczne zniszczenia, a w przeddzień przylotu przeszedł solidny cyklon. Natomiast rok wcześniej uderzył cyklon Pam, który określono jako najcięższy w historii wysp. Tutejsi nauczyli się z tym żyć, a turystów ryzyko widać specjalnie nie odstrasza, bo przybywa ich sporo.
•  Zniszczenia po cyklonie (Bing.com/images)
• Poświęcam jeden dzień na objechanie wyspy Efate, na której leży Port Vila. Piękne widoki, na krótko przesłonięte tropikalną ulewą, sporo ośrodków turystycznych, farmy hodowlane, rozległe plantacje kokosów, malownicze wysepki koralowe niedaleko wybrzeża. Po południu wybieram się na nurkowanie do wraku “Star of Russia”, żaglowego szkunera zbudowanego w Belfaście w 1874 (w tej samej stoczni, gdzie później powstał “Titanic”), który po osiemdziesięciu latach pracy osiadł na dnie w pobliżu Port Vila.
•     (fot. nautilus.com.vu)
• Nie natrafiłem nigdzie na wzmiankę, potwierdzającą pobyt na Vanuatu Józefa Korzeniowskiego (w historii literatury znanego jako Joseph Conrad), ale nie spotkałem się także z zaprzeczeniem takiej ewentualności. I dobrze, bo myszkowanie wśród pozostałości XIX-wiecznego statku nieodparcie wydobywało z pamięci atmosferę dzieł autora “Smugi cienia”.
• Na kolejne dwa dni przenoszę się ze stołecznej Efate na największą z wysp archipelagu – Espiritu Santo. Tutaj Amerykanie założyli w pierwszej fazie wojny na Pacyfiku (przegląd jej najważniejszych epizodów opiszę wkrótce) bazę, mającą chronić strategiczny dla nich szlak zaopatrzeniowy z USA do Australii, jak też stanowić oparcie dla kontrofensywy przeciwko Japończykom.
• Po zakończeniu działań wojennych zdecydowano, że pozostawienie i częściowe zatopienie ogromnych ilości sprzętu wojskowego na miejscu będzie tańsze niż transportowanie go z powrotem do Stanów. W ten sposób powstało niezwykłe cmentarzysko złomu militarnego, zwane “Million dollar point”. Wraz z leżącym w pobliżu wrakiem transportowca SS President Coolidge (wjechał niechcący na “własną” minę), również wypełnionego sprzętem, stanowią unikalny akwen nurkowy.
•  (bing.com/images)
• Pozostały także liczne zabudowania po bazie (niektóre do dziś wykorzystywane). Na wschodnim wybrzeżu wyspy – sporo miejsc dla turystów, od luksusowych resortów po skromniejsze, rodzinne, ale często bardzo sympatyczne bungalowy. Za pasmem całkiem wysokich gór, częściowo porośniętych dżunglą, trafia się do  autentycznych wiosek, nie tak “cepeliowskich” jak w okolicach bardziej turystycznych.
•  (bing.co./images)
• Do pogody mam szczęście – mijam się z cyklonami i uciążliwymi deszczami. Od Wyspy Wielkanocnej poruszam się w temperaturze nie przekraczającej 30 stopni, przy sporej, ale znośnej wilgotności i dużej ilości słońca.
• Wracam do port Vila i samolotem Air Niugini (to linia Papui-Nowej Gwinei) przemieszczam się do Honiary, na Wyspach Salomona

• 3 kwietnia 2016. Podróże liniami lotniczymi małych, egzotycznych państw mają swoje uroki. Jeśli zdarzy się, że samolot szczęśliwie wyląduje, można z przyjemnością wspominać wymyślne dania i trunki serwowane przez urodziwe i uśmiechnięte stewardessy – zjawisko rzadkie już dzisiaj u wielkich przewoźników. Aircalin dostarcza takich przeżyć, transportując mnie przy okazji sprawnie do Noumea, stolicy Nowej Kaledonii (nr 3 na schematycznej mapce, którą poniżej przypominam)
• 
• Ten mały wyspiarski kraj (ludności niewiele więcej niż w Gdyni, aczkolwiek główna wyspa – trzecia co do wielkości na Pacyfiku) jest, podobnie jak Tahiti i okolice, terytorium zamorskim Francji. Przez długi czas stanowiło kolonię karną (podobnie jak Australia dla Wielkiej Brytanii). Znaleziono tam ogromne zasoby niklu, dzięki eksploatacji którego Nowa Kaledonia ma dochód per capita wyższy niż Nowa Zelandia!
• Nie trzeba chyba dodawać, że wyspy zostały odkryte przez Jamesa Cooka. Tutaj najbardziej oddaliłem się od trasy Magellana, ale wkrótce będę do niej powracać.
• W kręgach żeglarskich funkcjonuje termin “czarna kanaka”, pogardliwie określający tych, którym przypadają najmniej przyjemne zajęcia; Kanakowie to nowokaledońscy aborygeni, których istotnie los po przybyciu Europejczyków nie pieścił. Okrutnie przetrzebieni, odbudowują pracowicie swoją tożsamość, bazując tak na bogatej tradycji i folklorze, jak i na aspiracjach politycznych.
•     Kanakowie w charakterystycznych przyodziewkach
• Relatywnie większa zamożność przekłada się na zewnętrzny wizerunek stolicy i reszty kraju; chwilami można poczuć się jakby w małym Paryżku. Niewątpliwie kohabitacja sztuki kulinarnej znad Sekwany z lokalnymi tradycjami i ingrediencjami, jest najjaśniejszą sferą kolonialnej spuścizny Francuzów w różnych zakątkach świata.
• Pamiętacie “Wiadomości z kraju i ze świata” w radiowej “Powtórce z rozrywki”, dawno temu? Były tam śmiesznostki, opatrywane na przemian anonsami: “Nowa Kaledonia” i “Nowy Sącz”.   Sprawdziłem dzisiaj:  Nowa Kaledonia – niemłoda kobieta została śmiertelnie poraniona przez rekina tygrysiego podczas kąpieli na plaży w pobliżu Noumea.  Nowy Sącz – Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej rozpoczął obsługę rządowego programu 500+.  I gdzie jest lepiej?
  

  Tam – można zostać zjedzonym, w wodzie, czy też na lądzie,

  Tu – gdy zabraknie na flaszkę, można polegać na rządzie!

• Nie będę się rozpisywać o lazurze oceanu, Krzyżu Południa, malowniczych plażach, kaledońskich kowbojach, nurkowaniach przy widoczności ponad sześćdziesięciu metrów, kanackiej muzyce czy endemicznych gatunkach fauny i flory. Jeśli nawet ktoś nie ma czasu lub ochoty, by wybrać się w taką jak moja podróż, znajdzie mnóstwo szczegółowych relacji i informacji w sieci.
•    Rafa koralowa i widok na Noumea (bing,com/images)
• Ruszam w kierunku północnym, pozostawiając skrzyżowania ze szlakami Kapitana Cooka na rzecz innych tropów, tym razem ze znacznie nowszej historii. Morze Koralowe, na którym leżą Nowa Kaledonia oraz Vanuatu, było areną pierwszej wielkiej bitwy morskiej pomiędzy flotą japońską a amerykańsko-australijską podczas II Wojny Światowej. Wszystkie miejsca, jakie odwiedzę w najbliższych dwóch tygodniach były dotknięte działaniami tego potężnego konfliktu, o którym w Europie niedostatecznie się pamięta.
•     (bing.com/images)
• Przypominając sobie epizody tej wojny nie można wyjść ze zdumienia, jak okrutny i brutalny charakter miała ona zwłaszcza ze strony Japończyków, których odbieramy obecnie jako ludzi grzecznych i nisko się kłaniających dla okazania uprzejmości. Amerykanie zapłacili im z nawiązką Hiroszimą i Nagasaki.

Czytaj dalej Po francusku jeszcze raz

• Myślę, że wszyscy odpowiednio dorośli Czytelnicy mają jeszcze w uszach przeboje polskiej kapeli muzyczno – wokalno – jajcarskiej “Tropicale Tahiti Granda Banda” (czasem pisano Thaiti). Dla przypomnienia – posłuchajcie!
• Znalazłem jeszcze jedno polonicum związane z tą największą z Wysp Towarzystwa : udział Johanna i Georga Forsterów (ojca i syna), urodzonych w Tczewie poddanych królestwa polskiego w ostatnich latach jego suwerenności nad Prusami Królewskimi (utraconej w 1772 r w wyniku I rozbioru Polski), w drugim dookołaziemskim rejsie Jamesa Cooka, podczas którego prowadzili obserwacje przyrodnicze – na Tahiti w roku 1773
• Poniżej dwa wizerunki z tego pobytu (źródło: Wikipedia):
•  Johann i Georg Forsterowie na Tahiti 1773 r
•   Statki drugiej wyprawy Cooka na Tahiti 1773 r
• James Cook, wielki angielski odkrywca i nawigator, po raz pierwszy dotarł na Tahiti w 1769 roku, podczas zleconej mu przez Admiralicję misji m.in. dokonania na wyspie obserwacji spodziewanego zjawiska przejścia Wenus przez tarczę Słońca. Przy okazji też oznajmił tubylcom, jak to wówczas było w zwyczaju, że od tej pory będą poddanymi korony brytyjskiej.
• Pierwszy rejs Cooka przebiegał aż do Tahiti podobną trasą, jak moja opisywana tu podróż, na Pacyfiku bardziej do niej zbliżoną niż trasa Magellana. Dalej płynąc na zachód spenetrował on Nową Zelandię i Australię, gdzie zdarzyło mi się zawitać realnie przed kilkoma laty. Na każdej z wielu plaż, gdzie dotarła wówczas nasza grupka dowiadywaliśmy się, że tu właśnie w swoim czasie lądował Cook.
• Relacje z pobytów wypraw Cooka na Tahiti obfitują w barwne opisy uczt wolnej miłości, jakim oddawali się marynarze zachęcani przez hołdujące swobodzie ponętne tubylki. Być może (to już moja hipoteza), tam właśnie narodziła się nazwa sekstant, dla wynalezionego trochę wcześniej przyrządu nawigacyjnego.
• Informuję, że odwiedzając wyspę starannie unikałem tego rodzaju pokus, skupiając się wyłącznie na walorach krajobrazu, jak też na poszukiwaniu miejsc wolnych od hord australijskich, amerykańskich i europejskich wczasowiczów, oblegających liczne plaże (na których naturalnie lądował Cook). W tym celu należało oddalić się znacznie od Papeete , francusko – polinezyjskiej stolicy i skierować na południowo – wschodnią część wyspy, gdzie były i przepiękne górskie widoki i dobre plaże i znakomite nurkowanie, oraz – tu i ówdzie- kamienne pozostałości pradawnych świątynio – ratuszo – świetlic, zwanych marae.
•  (fot. z Bing.com/images)
• Francuzi odbili Brytyjczykom tę część Polinezji w latach trzydziestych XIX wieku, bo zdenerwowało ich wyrzucenie katolickich misjonarzy przez anglikańskich zarządców wysp. Obecnie region ten należy do francuskiej Wspólnoty Zamorskiej. Jednym z najbardziej znanych akcentów francuskich był kilkuletni pobyt na Tahiti Paula Gauguina, jednej z ikon impresjonizmu, współsprawcy samoobcięcia ucha przez Van Gogha. Tworzył tu intensywnie, w przerwach dotrzymując towarzystwa Tahitankom, na ogół nie przekraczającym piętnastego roku życia.  Na wyspie, w wiosce Papeari jest muzeum poświęcone temu twórcy.
•  Paul Gauguin – motyw tahitański (Ermitaż)
• Warto napomknąć o Charlesie Darwinie, który zawitał na Tahiti podczas sławnego rejsu (1831-1836) statkiem “Beagle”, dowodzonym przez Roberta FitzRoya. To trzecie w czasie mojej podróży natknięcie się na ślady pobytu Darwina; dwa poprzednie były w Ameryce Południowej.
• Jest dziedzina, w której Tahiti jest potęgą: plażowa piłka nożna. Podczas Mundialu FIFA 2015 w Portugalii drużyna wyspiarzy została wicemistrzem świata, ustępując jedynie gospodarzom.
•    (fot. za sport.wp.pl)
• 2 kwietnia 2016 samolotem nowokaledońskiej linii Aircalin opuszczam Tahiti, kierując się dalej na zachód. Lot do Noumea (N.Kaledonia) trwa blisko siedem godzin, ale z kalendarza wynika, że trzydzieści jeden! Przekraczamy po drodze linię zmiany daty, co oznacza dodanie jednej doby i nagłe “postarzenie się” o dzień, a także dodatkowe opóźnienie w moich wpisach blogowych.

• Zanim zacznę epatować Czytelników dalszymi przygodami, proponuję małe przypomnienie ze szkolnych lekcji geografii.
• Ogromny Pacyfik usiany jest niezliczoną ilością wysp, będących tymi czubkami podmorskich łańcuchów górskich, które miały szczęście wychynąć ponad powierzchnię wody w oceanie. Ich zbocza podwodne obrosły formacjami koralowymi, które ukształtowały też atole i rafy tam, gdzie skaliste podłoże znalazło się płytko pod wodą. Koralowce rozwijają się w strefie z grubsza biorąc międzyzwrotnikowej, czyli akurat w pasie największego zagęszczenia wysp Oceanii.
• No właśnie, ten gigantyczny zbiór wysp określa się terminem Oceania i dzieli na trzy zasadnicze grupy: Mikronezję, Melanezję i Polinezję, dokładając jeszcze Nową Zelandię. Od czasów szkolnych zmagam się z jakim takim opanowaniem lokalizacji tych grup i tworzących je archipelagów; mam wrażenie, że nie jestem w tym kłopocie osamotniony. Stąd myśl o niniejszej powtórce.
• Poniżej – zaczerpnięte z Wikipedii mapki. Na dolnej, bardziej schematycznej, oznaczyłem czerwonymi kółkami kolejne miejsca odwiedzane w tej podróży, zaś żółtą linią – orientacyjny przebieg rejsu Magellana przez Pacyfik (niezależnie od poniższych mapek, nie zaniedbujcie zaglądania na dokładniejszą !).
•       
• 1.Wyspa Wielkanocna 2.Tahiti (Polinezja Francuska) 3.Nowa Kaledonia 4.Vanuatu 5.Wyspy Salomona (Guadalcanal) 6.Papua-N.Gwinea 7.Manila (Filipiny)  8.Guam 9.Cebu – Mactan (Filipiny).  Jak widać, latając samolotami nie dało się podążać za kilwaterem armady Magellana (żółta linia); dzięki temu jednak było pewnie ciekawiej:)
• Nadające się do zamieszkania wyspy Oceanii zostały zasiedlone 1-1,5 tysiąca lat temu (szacunki fachowców w tej sprawie są dość rozbieżne), od strony azjatyckiej. I tutaj warto uruchomić wyobraźnię: setki i tysiące mil przemierzane były przez całe plemiona, usadowione w przemyślnie zbudowanych łodziach z bocznymi pływakami (“proa”), wiozące to, co im potrzebne do życia, łącznie ze zwierzętami. Takie małe arki Noego, których sternicy stali się arcymistrzami nawigacji, nauczywszy się “czytać” ocean, niebo i atmosferę. Ich kunszt zauważyli już uczestnicy wyprawy Magellana, o czym zaświadczył jej kronikarz, znakomity Antonio Pigafetta (poświęcę mu jeszcze później kilka zdań).
•   “proa”  (fot. z Wikipedii)
• Proces eksploracji Oceanii przez Europejczyków systematycznie przybierał na intensywności od czasów Magellana. Wyprawy portugalskie, hiszpańskie, holenderskie, brytyjskie, francuskie, a później także niemieckie, rosyjskie i amerykańskie, przynosiły podobne efekty, jak w innych “nowych ziemiach” odkrywanych i zdobywanych od XV wieku. Przetrzebienie rdzennej ludności wskutek epidemii nieznanych tam wcześniej chorób, konfliktów zbrojnych z najeźdźcami i niewolniczej pracy. Rujnacja tradycyjnej lokalnej gospodarki wskutek wprowadzania form feudalnych, a potem – wczesnokapitalistycznych. Zanikanie miejscowych kultur, głównie za sprawą siłowej chrystianizacji (niewielką rekompensatą bywało incydentalne spożycie pewnej liczby misjonarzy lub eksploratorów przez gustujących w ludzinie oceanicznych kanibali). Degradacja ekologiczna wskutek rabunkowej eksploatacji zasobów, sprowadzania obcych gatunków fauny i flory czy choćby, jak na atolu Mururoa w Polinezji Francuskiej, licznych próbnych wybuchów nuklearnych. Jeśli dodać do tego zniszczenia, które w wielu rejonach Pacyfiku przyniosły japońsko – alianckie zmagania w czasie II wojny światowej, to jawi się obraz efektów nieustannie pracującego młyna historii.
• Z europejskiego punktu widzenia podbój Pacyfiku miał swoich bohaterów: wielkich żeglarzy, wybitnych badaczy, sprawnych dowódców czy administratorów, wreszcie – znakomitych artystów. Pierwszymi z nich byli Magellan i jego podkomendni. No, starczy tej belferki, lecę dalej!